Ποιες οι πιθανότητες τουρκικής στρατιωτικής πρόκλησης το 2017 – Ανάλυση

Μετα το τουρκικό δημοψήφισμα και τις συνεχιζόμενες τουρκικές προκλήσεις στο Αιγαίο το OnAlert θα προσπαθήσει μέσα απο μια σειρά άρθρων του Καθηγητή Παναγιώτη Ήφαιστου (Καθηγητής Διεθνών Σχέσεων, Στρατηγικής Θεωρίας στο Πανεπιστήμιο Πειραία) να αναλύσει την συμπεριφορά της Τουρκίας.

Γράφει ο Παναγιώτης Ήφαιστος

Θα προσπαθήσουμε να εξετάσουμε όσο πιο σύντομα μπορούμε την διαλεκτική σχέση σταθερότητας–αστάθειας σε σχέση με τα συμβαίνοντα στην Τουρκία και στην περιφέρειά μας. Μιλάμε για πολλές και κυμαινόμενες μεταβλητές και για στάθμιση και εκτίμηση των πραγμάτων στην βάση της εμπειρίας και εδραιωμένων τυπολογιών της στρατηγικής θεωρίας, αλλά και ορατών τάσεων όπως εξελίσσονται και όπως διαμορφώνονται τα τελευταία χρόνια.

Στο πρώτο άρθρο θα δούμε ποιες ειναι οι προβλέψεις και οι πιθανότητες τουρκικής στρατιωτικής πρόκλησης το 2017. Πόσο αξιόπιστη ειναι η Τουρκία τελικά;

Εκτιμήσεις και προβλέψεις υψηλού ρίσκου Ποιες οι πιθανότητες τουρκικής στρατιωτικής πρόκλησης το 2017; Ο πόλεμος είναι πολύ σοβαρή υπόθεση για να απαντώνται τέτοια ερωτήματα γραμμικά ή με διατύπωση απλουστευτικών γνωμών. Επιπλέον, είναι ένα πράγμα οι περιγραφές και ερμηνείες μιας δημόσιας συζήτησης όπως για παράδειγμα η παρούσα και άλλο η ανάλυση, η στάθμιση και οι εκτιμήσεις των κρατικών λειτουργών και της πολιτικής ηγεσίας που διαθέτουν, ή πρέπει να διαθέτουν, πληροφόρηση για πλήθος αλληλένδετων πραγμάτων. Διαθέτουν ή πρέπει να διαθέτουν, επίσης, υπεύθυνη περιγραφή των απειλών κατά της εθνικής ασφάλειας και αποκρυσταλλωμένες εκτιμήσεις για τις βαθμίδες ρίσκου σε εναλλακτικές καταστάσεις. Την «απειλή» και τις βαθμίδες ρίσκου, για να είμαστε ακριβείς, τα ορίζουν τα κρατικά επιτελεία και κυρίως τα επιτελεία των Ενόπλων Δυνάμεων μιας χώρας.

Έτσι, ανά πάσα στιγμή η πολιτική και στρατιωτική ηγεσία καλείται να αποφασίζει ορθολογιστικά (βλ. πιο κάτω). Επειδή ο πόλεμος είναι καταστροφικό φαινόμενο και σίγουρα ασθένεια της διεθνούς πολιτικής που συνοδεύει τον πολιτικό πολιτισμό πέντε χιλιετίες (νοερό σύνορο μετά από το οποίο οι άνθρωποι άφησαν πίσω την βαρβαρότητα και οργανώθηκαν σε πολιτικές ομάδες), κανένας λογικός και σώφρων άνθρωπος δεν μπορεί να είναι πολεμοχαρής. Σκοπός των περί πολέμου αποφάσεων μπορεί να είναι μόνο η εκπλήρωση των ιεραρχημένων εθνικών συμφερόντων με πρώτιστο την Εθνική Ασφάλεια και το εθνικό συμφέρον επιβίωσης. Ο πόλεμος, υπογραμμίζεται, δεν είναι αυτόνομο φαινόμενο αλλά συνδέεται με τους σκοπούς και υπακούει στην λογική των πολιτικών αποφάσεων που τους προσδιορίζει (Clausewitz).

Οι ποιοτικές βαθμίδες των εκτός κρατικών υπηρεσιών αναλύσεων όπως η παρούσα, κρίνονται από το κατά πόσο περιγράφουν σωστά και ερμηνεύουν καλά τα κριτήρια και τους παράγοντες που αφορούν όλη την αλυσίδα του πολέμου. Αυτή η «αλυσίδα» έχει πολλούς κρίκους που αρχίζουν από τα διλήμματα ασφαλείας και που φθάνουν σε στρατιωτική και κάθε άλλου είδους προετοιμασία. Συχνά και σε χρήση πολεμικής βίας. Παραμένει ότι κατά την διάρκεια όλης της ιστορίας και όλα τα κράτη διέθεταν και συνεχίζουν να διαθέτουν Ένοπλες Δυνάμεις.

Κύρια χρησιμότητα των δημόσιων συζητήσεων είναι να εμπλουτίσουν τον προβληματισμό μέσα στην δημόσια σφαίρα. Πρωτίστως χρήσιμο είναι εάν επιχειρούν να σταθμίσουν βάσιμα τις βαθύτερες διαμορφωτικές δυνάμεις που επηρεάζουν τις εξελίξεις, εάν διατυπώνουν εκτιμήσεις για το πώς προσανατολίζονται τα πράγματα και εάν αναζητούν τις προϋποθέσεις που δημιουργούν συνθήκες υψηλού κινδύνου αστάθειας. Άξονας και σκοπός αυτών των αναλύσεων είναι περισσότερο η αναζήτηση του προσανατολισμού προς τον οποίο κινούνται οι αποφάσεις των κρατών και λιγότερο η διατύπωση προτάσεων πολιτικής για τις καθημερινές αποφάσεις. Η αξία τους, επίσης, κρίνεται από το κατά πόσο γίνεται σωστή σύνδεση των μακροπρόθεσμων στρατηγικών αποφάσεων με συντρέχοντα γεγονότα.

Αναλύοντας τον πόλεμο ως φαινόμενο μεταξύ κρατικών δρώντων ένα αξίωμα είναι θεμελιώδες: Τα βιώσιμα κράτη έχουν ως υπέρτατο εθνικό συμφέρον και έσχατη λογική την επιβίωσή τους. Αποφασίζοντας για το πώς θα εκπληρωθούν τα εθνικά συμφέροντα και για το πώς θα διασφαλίσουν την επιβίωσή τους λειτουργούν ορθολογιστικά.

Ορθολογισμός στην στρατηγική ανάλυση, σημαίνει ότι στην πλάστιγγα κόστους οφέλους εναλλακτικών στάσεων, αποφάσεων και δράσεων, τα κράτη δεν παίρνουν αποφάσεις που θα τους δημιουργήσουν περισσότερο κόστος παρά όφελος. Στην διελκυστίνδα των αποτρεπτικών μηνυμάτων των εκατέρωθεν στρατηγικών, επιπλέον, αμυνόμενος και επιτιθέμενος αυτό επιδιώκουν: Να επηρεάσουν την άλλη πλευρά με το να επιχειρούν να την πείσουν ότι η Α ή Β εχθρική ενέργεια θα έχει περισσότερο κόστος παρά όφελος.

Προς τα πού λοιπόν κινείται η Τουρκία, οι διενέξεις της περιφέρειάς μας και οι διαμορφωτικές στρατηγικές των μεγάλων δυνάμεων. «Που το πάει» εν τέλει, ο Ερντογάν; Είναι ορθολογιστής; Τι τον αποτρέπει να επιτεθεί και τι τον ενθαρρύνει;
Λειτουργεί ο Ερντογάν ορθολογιστικά; Παρά το γεγονός ότι δύσκολα ένα κράτος επιβιώνει όταν το εσωτερικό του είναι τόσο πολύ κοσμοθεωρητικά, πνευματικά και πολιτικά διαιρεμένο όσο η Τουρκία, μια εκτίμηση είναι ότι ο Τούρκος ηγέτης για να επιτύχει τους σκοπούς του λειτουργεί όσο λίγοι ορθολογιστικά (με την έννοια που μόλις διατυπώσαμε). Αυτό δεν σημαίνει πως τα προβλήματα δεν τον υπερβαίνουν ή ότι δεν κάνει λάθη ή ότι δεν μπορεί να διολισθήσει σε ανορθολογικές στάσεις και αποφάσεις. Για παιχνίδι κόστους-οφέλους μιλάμε στην στρατηγική των κρατών και ο σκοπός του είναι η επιβίωση της Τουρκίας και του καθεστώτος.

Σε επιστολή που ο υποφαινόμενος έστειλε στον Αχμέτ Νταβούτογλου όταν κυκλοφόρησε στην Ελλάδα το βιβλίο του «Στρατηγικό Βάθος» (Εκδόσεις Ποιότητα) –δεν δημοσίευσα ακόμη αυτή την επιστολή που στάλθηκε εκ μέρους και άλλων συναδέλφων που τον καλούσαμε να έλθει στην Αθήνα να συζητήσουμε την ανάλυσή του–, μεταξύ πολλών άλλων του έγραψα να προσέξει διότι οι κατευνασμοί των Ελλήνων πολιτικών, τα ζεϊμπέκικα και οι κουμπαριές, ενδέχεται να δώσουν λανθασμένα μηνύματα στους Τούρκους ηγέτες που θα υποτιμούσαν τις αντιστάσεις της Ελληνικής κοινωνίας και την αποτρεπτική ικανότητα των Ελληνικών Ενόπλων δυνάμεων, με αποτέλεσμα ανορθολογικές αποφάσεις.

Γι’ αυτό, είναι σημαντικό να υπογραμμιστεί εξαρχής ότι στο ανελέητα ανταγωνιστικό διεθνές σύστημα ο κρατικός ορθολογισμός δεν μπορεί να σχετίζεται με ανορθολογικά ζεϊμπέκικα και κουμπαριές και πολύ χειρότερα με ιδεολογήματα και θεωρήματα φορέων επιστημονικών τίτλων. Ούτε βέβαια με ψευδαισθήσεις και μεταφυσικές προσδοκίες. Όταν έτσι στέκονται οι ηγέτες και οι πολιτείες οι ζημιές είναι αναπόδραστες. Όποιος αμφιβάλλει μπορεί να ορίσει τα θαλάσσια σύνορά μας σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο και να διερωτηθεί κατά πόσο ασκούμε πλήρη κυριαρχία όσον αφορά τους πλουτοπαραγωγικούς πόρους των θαλασσών μας. Ας διερωτηθεί επίσης κατά πόσο αποκαταστάθηκε η διεθνής νομιμότητα στην Κυπριακή Δημοκρατία ή τι είναι αυτό που γεννά τρις προπετείς αναθεωρητικές αξιώσεις σε όλο το φάσμα της τουρκικής πολιτικής ηγεσίας.

Ανορθολογικά προσανατολισμένοι πληρώσαμε κολοσσιαία ποσά για την άμυνά μας και διαθέτουμε καθόλα αξιόμαχα στελέχη των Ενόπλων Δυνάμεων αλλά η αποτελεσματική αποτρεπτική χρήση της ισχύος είναι υπό την αίρεση των αποτελεσμάτων τα οποία και είναι απογοητευτικά. Οι Τούρκοι επιχειρώντας να κερδίσουν τον πόλεμο με εκφοβιστικές απειλές και χωρίς μάχη ή με αψιμαχίες τύπου Ιμίων, διαρκώς ελίσσονται μεταφέροντας παραστάσεις υψηλού κόστους για να στηρίξουν τον αναθεωρητισμό τους. Εκτιμάται ότι υπάρχει κίνδυνος να αναιρεθεί μερικώς ή ολικά η κρατική μας κυριαρχία αλλά δεν είναι κάτι που προέκυψε σήμερα. Η ευθύνη είναι της πολιτικής ηγεσίας σχεδόν στο σύνολό της η οποία παρά την δέσμευση τεράστιων πόρων για την άμυνά μας άφησε την Ελληνική αποτρεπτική στρατηγική να κατηφορίσει προς αναξιόπιστες κατευθύνσεις.
Η διαλεκτική σχέση ικανότητας, μπλόφας, παραστάσεων ισχύος και κινδύνου Στο αδιάκοπο παίγνιο παραστάσεων κόστους τα κράτη διαθέτουν συντελεστές ισχύος των οποίων ο συνδυασμός και η αποτελεσματικότητα στην πράξη δεν είναι πάντα κάτι που σταθμίζεται και υπολογίζεται εύκολα. Ικανότητα είναι τα μέσα που διαθέτει ένα κράτος αλλά και ο τρόπος που μεγιστοποιεί την αποτελεσματικότητά τους με τα να συνδυάζει με βέλτιστο τρόπο τους συντελεστές ισχύος που διαθέτει. Ο κίνδυνος είναι η διαφορά μεταξύ της ικανότητας του επιτιθέμενου και της πραγματικής ισχύος που διαθέτει σε σύγκριση με την αντίστοιχη ικανότητα του αμυνόμενου να επιβάλει υψηλό αποτρεπτικό κόστος.

Μπλόφα στην στρατηγική ανάλυση, η κρισιμότερη ίσως έννοια στην θεωρία και την πράξη, είναι η διαφορά μεταξύ απειλών (επιθετικών ή αποτρεπτικών, εκατέρωθεν) και της πραγματικής ισχύος που διαθέτουν. Πάντα αναζητείται η χρυσή τομή καθότι επιτυχία με μεγάλη μπλόφα σημαίνει εξοικονόμηση πόρων και εκπλήρωση των σκοπών με πολύ λίγο κόστος. «Απόλυτη» αξιοπιστία έχουμε όταν έχουμε «απόλυτη» ικανότητα εκτέλεσης της απειλής. Αναξιόπιστη μπλόφα έχουμε όταν υπάρχει μεγάλη διάσταση της απειλής και της ισχύος που απαιτείται για να εκπληρωθεί ο σκοπός. Τα σύνορα μπλόφας, ικανότητας και αξιοπιστίας όπως γίνεται αντιληπτό, εξ αντικειμένου, είναι θολά, ρευστά και η στρατηγική ενός κράτους αποστολή έχει να επιτύχει βέλτιστη παράσταση ισχύος που εκπληρώνει τους σκοπούς.

Όταν λοιπόν η Τουρκία όπως πρόσφατα γίνεται πολύ συχνά εμφανίζεται απειλητική στο Αιγαίο ή στην Κύπρο πόσο αξιόπιστη είναι; Με δεδομένη την αποστράτευση χιλιάδων αξιωματικών, ιδιαίτερα στην αεροπορία, ποια είναι η πραγματική ικανότητα των Ενόπλων Δυνάμεων της Τουρκίας μετά το πραξικόπημα; Ποια η πραγματική ικανότητα της Τουρκίας να εμπλακεί σε μικρή ή μεγάλη σύρραξη με την Ελλάδα εάν οι ΕΔ και πολύ περισσότερο η κοινωνία είναι διαιρεμένη και διαφοροποιημένη ο δε ηγέτης ακροβατεί επιχειρώντας θεμελιώδεις αλλαγές του κράτους με τους μισούς πολίτες να τον έχουν ψηφίσει και τους άλλους μισούς να τον έχουν καταψηφίσει; Πως αξιολογείται η δέσμευση Δυνάμεων στο Δυτικό μέτωπο; Πως αξιολογείται το κουρδικό ζήτημα στις διάφορες εκδοχές του και ιδίως στο εσωτερικό όπου μια εξωτερική περιπέτεια της Τουρκίας ενδέχεται να προκαλέσει απρόσμενα γεγονότα. Ποια η κατάσταση με άλλες μειονότητες, με τα κεμαλικά στελέχη των ΕΔ που δεν αποστρατεύτηκαν και τα λοιπά. Όταν πιο πάνω γράψαμε ότι οι επιτελικοί κρατικοί λειτουργοί και κυρίως αυτοί των ΕΔ ορίζουν την απειλή και τις βαθμίδες κινδύνου αυτό εννοούσαμε, ότι δηλαδή αυτά και πολλά άλλα ερωτήματα απαντώνται υπεύθυνα και με βάσιμα. Συνεπής με την προηγούμενη θέση που υιοθετήθηκε για τις δημόσιες συζητήσεις ούτε καν υπαινιγμό θα μπορούσα να κάνω για την Α ή Β απόφαση όταν αυτές οι μεταβλητές και πολλές άλλες συμπλέκονται όχι μόνο μέσα στην Τουρκία αλλά και με πλήθος άλλες ρευστές και εξωγενείς της κινούμενης δίνης της διεθνούς πολιτικής.

Εάν μιλήσουμε για την Ελλάδα, αλίμονο εάν στο επίπεδο του κράτους δεν υπάρχουν σταθμισμένες εκτιμήσεις εδρασμένες σε σωστή πληροφόρηση και παρακολούθηση και εναλλακτικές αποφάσεις για δηλώσεις ή δράσεις. Το κράτος απαιτείται να αποφασίζει περί αυτά ανά πάσα στιγμή και σε ορθολογιστική βάση. Μια τέτοια στρατηγική προσέγγιση συναρτάται στην συνέχεια με τα ηγετικά ταλέντα και την ηγετική ευθυκρισία της πολιτικής και στρατιωτικής ηγεσίας. Σκοπός του αμυνόμενου είναι να επιτύχει εκπλήρωση των σκοπών με αξιόπιστες αποτρεπτικές παραστάσεις. Όσον μας αφορά ο σκοπός είναι η διασφάλιση της κρατικής κυριαρχίας της Ελλάδας που ορίζεται από την διεθνή νομιμότητα, ζήτημα ως προς το οποίο πάσχουμε. Η αποκατάσταση επίσης της διεθνούς και ευρωπαϊκής νομιμότητας της Κυπριακής Δημοκρατίας είναι ένα από τα κρισιμότερα ζητήματα εθνικής ασφάλειας της Ελλάδας.

Απόψε: Η επιβίωση της Τουρκίας στην κόψη του ξυραφιού – Ο ρόλος του ανθρώπινου παράγοντα
onalert.gr