Βλέπουμε μόνο ό,τι κατανοούμε

Το βάρος των τερμιτών «διότι βλέπουμε μόνο ό,τι κατανοούμε».

Τα στρατηγικά μοντέλα αν και εφαρμόζονται σ’ ένα τεχνικό επίπεδο προέρχονται από νοητικά σχήματα που ανήκουν στο γνωστικό επίπεδο. Εκείνα εκ φύσης πιο βαθιά είναι γενικότερα και πολυμορφικά. Αυτό, όμως, δεν σημαίνει αναγκαστικά ότι δεν είναι κατανοητά σ’ ένα ευρύ κοινό. Πολύ συχνά ο γενικός τρόπος σκέψης βασίζεται σε απλοϊκά μοντέλα που καλύπτουν τη κανονική ζωή, εκείνη που δεν περιέχει ακραία στοιχεία, δηλαδή πραγματικά και αναπόφευκτα προβλήματα για τα συγκεκριμένα μοντέλα.

Συνεπώς, όταν όλοι σκεφτόμαστε με τον ίδιο τρόπο, δεν σημαίνει ότι αυτός ο τρόπος είναι καλός, απλώς συχνά είναι ο πιο απλός. Έτσι πιο γενικά, όταν μια κοινωνία έχει διαμορφώσει ένα μοντέλο που ισχύει για τα χρονικά της δεδομένα είναι πολύ δύσκολο να σκεφτεί μ’ έναν διαφορετικό τρόπο. Ενώ αυτός είναι σίγουρα αναγκαίος για την επίλυση του προβλήματος, όταν αυτό υπάρχει. Η έλλειψη στρατηγικής συχνά συμβαδίζει με το σύνδρομο της συνωμοσίας. Αφού δεν μπορούμε να εξηγήσουμε τα γεγονότα, τα ερμηνεύουμε μ’ έναν τρόπο που δεν προσφέρει επιλογές.

Όμως το απρόβλεπτο δεν είναι αναγκαστικά μη προβλέψιμο
.

Η κοινή ιδέα ότι ο καλύτερος κερδίζει
επειδή έχει αναπτύξει μια καλύτερη στρατηγική
, είναι σχεδόν πάντα λανθασμένη. Σε υψηλό επίπεδο στρατηγικής, το αποτέλεσμα προέρχεται από την επιλογή μιας ασύγκριτης στρατηγικής, ενώ σε χαμηλό επίπεδο οφείλεται σχεδόν αποκλειστικά στην έλλειψη στρατηγικής. Όταν το πρόβλημα είναι εθνικό και δεν έχει λυθεί για χρόνια, αυτό δεν σημαίνει ότι ο ισχυρότερος είναι όντως αυτός που κερδίζει με την υψηλή του στρατηγική ούτε ότι ακολουθεί μια μυστική στρατηγική.

Στην πραγματικότητα, στη στρατηγική τα πράγματα είναι θλιβερά πιο απλά. Οι περισσότεροι δεν το ξέρουν κι οι άλλοι προτιμούν να μην το αναφέρουν επίσημα. Οι αδικημένοι, όμως, έχουν το δικαίωμα να διεκδικήσουν την αλήθεια και ν’ αλλάξουν τον τρόπο σκέψης που τους έχουν επιβάλει.

Όλοι ξέρουμε πόσο σκληρό μπορεί να είναι το ξύλο και πόσο εφήμερα είναι τα έντομα. Με το ξύλο μπορούμε να εξοντώσουμε πάμπολλα έντομα. Κι όλοι ξέρουμε ότι η δύναμή του προέρχεται από τα χαρακτηριστικά του. Το φύλλο είναι συμπαγές και η δομή επιτρέπει στον χρήστη του να το μετατρέψει σ’ ένα ισχυρό όπλο.

Ενώ τα έντομα είναι μικρά και εύθραυστα. Η πραγματική ερώτηση, όμως, είναι πώς καταφέρνουν τα έντομα να ξεπεράσουν τα όρια της ζωής τους και να αποτελούν τον μεγαλύτερο πληθυσμό της γης; Κι αν υπάρχει αυτή η πραγματικότητα, μήπως τα έντομα θα μπορούσαν να ήταν υλοποιήσεις ισχυρών νοητικών μοντέλων;

Η εξέλιξη των τερμιτών τούς πρόσφερε ένα από τα ισχυρότερα όπλα του κόσμου: την αντοχή στις εξελίξεις. Οι τερμίτες είναι από τα σπάνια έντομα που μπορούν να επιζήσουν σε δυσκολότατες συνθήκες. Ακόμα κι αν το περιβάλλον δεν είναι φιλικό μ’ αυτούς, μπορούν να το χρησιμοποιήσουν προς όφελός τους. Και για τους τερμίτες δεν είναι όπλο μα τροφή. Βλέπουν το ίδιο αντικείμενο μ’ έναν εντελώς διαφορετικό τρόπο, ούτε καλύτερο, ούτε κατώτερο, απλώς διαφορετικό.

Μ’ αυτό το νέο βλέμμα, η ιδέα του ξύλου είναι ριζικά διαφορετική, άρα κι ο τρόπος αντιμετώπισης πρέπει να είναι ριζοσπαστικός. Το ξύλο είναι όπλο για ’κείνον που ξέρει να το χρησιμοποιεί αλλά και για ’κείνον που δεν ξέρει να το αντιμετωπίσει. Από μόνο του δεν αποτελεί καμιά ιδιαίτερη στρατηγική. Ενώ όταν οι τερμίτες το καταστρέψουν, είναι το αποτέλεσμα ενός συντονισμού που ερμηνεύεται ως στρατηγικό νοητικό σχήμα.

Τα ίδια δεδομένα δεν προσφέρουν την ίδια εικόνα, διότι βλέπουμε μόνο ό,τι κατανοούμε. Και στη στρατηγική επινοούμε τις εικόνες. Η ερμηνεία μιας αήττητης τακτικής δεν προσφέρει καμιά επιλογή στρατηγικής. Ενώ η αλλαγή βλέμματος είναι δυναμική εκ φύσης. Μ’ αυτόν τον τρόπο μπορούμε να εξηγήσουμε την κατάρρευση του ξύλου. Το πλακώνει το αόρατο βάρος των τερμιτών. Σημασία δεν έχει τι είσαι, μα τι μπορείς να κάνεις και τι κάνεις, διότι το έργο δημιουργεί το ον. Οι τερμίτες επειδή τρώνε το ξύλο, δεν το φοβούνται!

Νίκος Λυγερός