Οταν η σουλτανίνα ήταν ο πλούτος στα χωριά

Οι γνώμες διίστανται: Ο εμπορικός κύκλος της ελληνικής σουλτανίνας έχει κλείσει, λένε πολλοί. Ένα προϊόν, που έχει τριπλή χρήση όπως σταφιδοποίηση, επιτραπέζια και οινοποιήσιμη , δεν κλείνει εμπορικά, λένε οι υπόλοιποι, που έχουν σκοπό να φυτέψουν σε λίγο που οι πολλοί θα ξεριζώνουν τα αμπέλια τους.

Το βέβαιο είναι ότι η “ξανθιά καλλονή” έχει πια “γεράσει”. Ίσως άλλα προϊόντα, που θα προέρχονται από αυτήν, όπως η βιολογική σταφίδα και τα είδη ολοκληρωμένης καταπολέμησης, να είναι τα “παιδιά” που θα την αντικαταστήσουν. Ίσως όμως κι όλα αυτά να είναι αυταπάτες και να μην υπάρχει ελπίδα σωτηρίας για το προϊόν που κάποτε έκανε νοικοκύρηδες χιλιάδες αγρότες.

Ο Κώστας Βλαχογιαννάκης από την Αυγενική ήταν παιδί πέντε χρονών, όταν ήρθε η σουλτανίνα στην Κρήτη. Μέχρι τότε, ο πατέρας του όπως και όλοι οι κάτοικοι της περιοχής παρήγαγαν στις εκμεταλλεύσεις τους ελαιόλαδο, ελιές, κρασί, σιτάρι και κριθάρι για τα ζώα και το σπίτι. Η πιο σημαντική ποικιλία σταφυλιών ήταν ο ταχτάς και μάλιστα είχε τριπλή χρήση: Νωποί ταχτάδες εξάγονταν στην Αίγυπτο, σταφίδες πουλιούνταν στους εμπόρους (μας λέει τα ονόματα πατεράδων και παππούδων σημερινών μεταποιητών σταφίδας) και κρασί γινόταν από ταχτάδες, λιάτικο και κοτσιφάλι για τις ανάγκες των οικογενειών.

Οι οψιγιάδες, όπως περιγράφει ο 87χρονος Κώστας Βλαχογιαννάκης, δεν είχαν την παραμικρή σχέση με τα σημερινά ξηραντήρια. Δεν υπήρχε καν το χαρτί και τα σταφύλια απλώνονταν σε αποξηραμένη λάσπη από κοπριές ζώων, “σκληρή, όπως η σημερινή άσφαλτος” λέει ο μπάρμπα Κώστας.

Οι αγρότες τότε διάλεγαν τα καλά σταφύλια για να τα απλώσουν κι όταν ξεραίνονταν “ξελίκιζαν” μία – μία τις σταφίδες , για να τις βάλουν στα κοφίνια και τα τσουβάλια και να τις πουλήσουν στους εμπόρους. Οι αμπελουργοί δεν ήταν ευχαριστημένοι ούτε με τις τιμές, ούτε με την ανά στρέμμα παραγωγικότητα του ταχτά. Αλλά τα έξοδα δεν ήταν τότε πολλά όπως λέει ο μπάρμπα Κώστας, (για παράδειγμα δεν γίνονταν ψεκάσματα εκτός από γαλαζόπετρα και θειάφι) κι έτσι εξασφάλιζαν τα στοιχειώδη για τα προς το ζην.

Η επέλαση της “ξανθιάς θεάς”….

Οι Μικρασιάτες έφεραν μαζί τους την “ξανθιά καλλονή”, τη σουλτανίνα. “Εκεί που ο ταχτάς είχε 2 φράγκα, η σουλτανίνα είχε 20” μας λέει ο γιος Μικρασιάτη, Παναγιώτης Παναγιωτάκης. Η παραγωγικότητα των αμπελιών ήταν ασύγκριτα υψηλότερη και η ποιότητα καλύτερη αφού αυτό το σταφύλι δεν περιείχε κουκούτσι.

Όπως ήταν επόμενο, η σουλτανίνα ξετρέλανε τους πάντες με τα συγκριτικά πλεονεκτήματα της. Και δεν πέρασαν πολλά χρόνια που η αναλογία μεταξύ σουλτανίνας και ταχτά στη συγκεκριμένη περιοχή, έγινε 10 προς 1.

Έγιναν πολλοί νοικοκύρηδες

Οι αγρότες άρχισαν να καλλιεργούν σουλτανίνα. Φρόντιζαν τα κλήματα και τα αμπέλια σαν να ήταν …παιδιά τους.

Πρώτα “κοίμιζαν” τα κλήματα, μέσα στο χώμα, για να δημιουργήσουν τα φυτώρια, μας εξηγούν κάτοικοι της Αυγενικής σε μια παρέα στο παραδοσιακό καφενείο του κ. Καλαϊτζάκη. Με λίγα λόγια, έκαναν τα κλήματα δεματάκι περιτυλιγμένο, εκτός από ένα σημείο, από θύμο και το έθαβαν στη γη. Στο σημείο που δεν υπήρχε θύμος πετάγονταν οι ρίζες.

Μετά από λίγο καιρό το ξέθαβαν και φύτευαν τα κλήματα. Έτσι δημιουργούνταν τα νέα αμπέλια.

(Μετά τη φυλλοξήρα όλα αυτά έγιναν όνειρα θερινής νυκτός….Κάποιοι αγρότες προσπάθησαν πρόσφατα να κοιμίσουν κλήματα και να τα φυτέψουν. Τα ξέκανε όμως η φυλλοξήρα. Έτσι όλοι τώρα πια εξ ανάγκης, χρησιμοποιούν εμβολιασμένα).

Οι καλλιεργητικές πρακτικές δεν ήταν πολυέξοδες: Σκάψιμο, ξελάκυσμα (έσκαβαν λάκκο γύρω από το φυτό και έριχναν μέσα τα φύλλα για λίπασμα), κλάδεμα, βλαστοί, γαλαζόπετρα και θειάφι, χωρίς πότισμα τα αμπέλια παρήγαγαν λιγότερες ποσότητες από τις σημερινές, αλλά σίγουρα πιο γευστικά προϊόντα.

Οι αγρότες προετοιμάζονταν για τον τρύγο, στρώνοντας τους οψιγιάδες (δεν υπήρχαν τότε οι κρεμαστοί) και έφτιαχναν τη αλουσά με σφάκες και άθο, δηλαδή το υγρό που βουτούσαν τα σταφύλια πριν τα απλώσουν στους οψιγιάδες.

Μετά την “άσφαλτο” από κοπριά “ήρθε” το χαρτί, το λεγόμενο σταφιδόχαρτο πάνω στο οποίο άπλωναν τα σταφύλια τους οι αγρότες, το οποίο όμως γινόταν λάσπη με το πρώτο νερό της βροχής. Όλοι φρόντιζαν να απλώνουν γρήγορα – γρήγορα τα σταφύλια τους για να μαζέψουν πριν τα φθινοπωρινά πρωτοβρόχια.

Τα σταφύλια που απλώνονταν ήταν επιλεγμένα. Πάντα απομακρύναν τις σάπιες-μαύρες ρώγες, “καραμπουτζέ”, όπως τις έλεγαν οι Μικρασιάτες.

Βαμμένη ξανθιά….

Η σουλτανίνα είναι ανοικτόχρωμη. Αλλά όχι και… ξανθιά. Τελικά, όπως μας….αποκαλύπτουν οι παλιοί σταφιδοπαραγωγοί η σουλτανίνα ήταν…βαμμένη ξανθιά. Την έβαφαν με διάλυμα σε νερό, του κίτρινου υγρού του φυτού ακονιζά. Η ακονιζά που είναι ένα άγριο φυτό, έδινε μετά από μικρή επεξεργασία κίτρινο υγρό, το οποίο είτε έβαζαν μέσα στο διάλυμα όπου βουτούσαν τα σταφύλια πριν τα απλώσουν, είτε τα ψέκαζαν με αυτό στους οψιγιάδες. Έτσι η σουλτανίνα, έπαιρνε το ωραίο χρώμα της.

Τα συλλαλητήρια και ο κανονισμός της σταφίδας

Τα χρόνια περνούσαν. Οι αγρότες ήταν ικανοποιημένοι λίγο- πολύ από το εισόδημα τους. Κι όταν δεν ήταν καλές οι τιμές, κατέβαιναν σε συλλαλητήρια. Έγιναν πράγματι ιστορικά συλλαλητήρια στο νομό Ηρακλείου για το σταφιδικό, το ζήτημα που πάντα συσπείρωνε τους αγρότες της Κρήτης.

Οι χαμωτοί οψιγιάδες με τα χαρτιά, αντικαταστάθηκαν από τους κρεμαστούς με τα πλαστικά σκέπαστρα. Και η αλουσά αντικαταστάθηκε από την ποτάσα. Τα ψεκάσματα έγιναν περισσότερα, πολλά αμπέλια ποτίζονταν, η παραγωγή έγινε πιο όψιμη.

Και στα τέλη της δεκαετίας του 1980, αρχές του 1990, ήρθε η φυλλοξήρα. Σκέτη απογοήτευση για τον κόσμο. Οι αγρότες έκαναν αναμπέλωση, που άλλες φορές πετύχαινε, άλλες όμως όχι…Το εισόδημα είχε μειωθεί στο ελάχιστο.

Η αντίστροφη μέτρηση είχε αρχίσει.

Το 1991 ανακοινώθηκε ο κανονισμός της σταφίδας. Πλήρης η κατάργηση της κρατικής συγκέντρωσης και της τιμής ασφαλείας, είσοδος της τούρκικης και της ιρανικής σταφίδας στην ευρωπαϊκή αγορά με ελάχιστους, αρχικά, περιορισμούς. Απαγόρευση οινοποίησης και πώλησης σε νωπή μορφή της σουλτανίνας, με αντιστάθμισμα την καταβολή της στρεμματικής ενίσχυσης, σε όσους παρήγαγαν τουλάχιστον 300 κιλά ανά στρέμμα.

Οι αγρότες αρνήθηκαν ευθύς εξαρχής την στρεμματική ενίσχυση, αν δινόταν με αυτές τις προϋποθέσεις και πραγματοποίησαν το Σεπτέμβριο του 1991 μαζικό και δυναμικό συλλαλητήριο στη Νομαρχία, το οποίο ως γνωστό κατέληξε στην καταστροφή του κτιρίου της. Έλεγαν ότι ο κανονισμός θα ήταν η “ταφόπλακα” του προϊόντος.

Δεκαπέντε χρόνια μετά τον κανονισμό

Απόδειξη ότι οι επιδοτήσεις δεν σώζουν τα προϊόντα είναι η στρεμματική ενίσχυση και η σταφίδα.

Το προϊόν δεν σώθηκε με επιδότηση 356 ευρώ ανά στρέμμα διότι είχε και εξακολουθεί να έχει όλο και πιο χαμηλές τιμές, σταδιακά μετά την έναρξη του κανονισμού της σταφίδας.

Τώρα, οι περισσότεροι παραγωγοί ελπίζουν να υπάρξει επιδοτούμενο πρόγραμμα εγκατάλειψης των αμπελιών τους.