Αφιέρωμα στον Ivan Illich

Πρόκειται για ένα πολύ σημαντικό συγγραφέα, ο οποίος ασκεί δριμύτατη αλλά και πρωτότυπη κριτική στη βιομηχανική κοινωνία έτσι όπως διαμορφώθηκε μέχρι σήμερα.  Αναφέρθηκε σε θέματα και πτυχές της κοινωνίας και των θεσμών εξουσίας που είναι δίπλα μας αλλά ως τόσο είναι ανεξερεύνητοι.  Γεννήθηκε στη Βιέννη το 1926 και πέθανε το 2002 στη Βρέμη της Γερμανίας. Το 1951 έγινε καθολικός ιερέας και ζήτησε να σταλεί στη Ν. Υόρκη, σε μια ιρλανδέζικη συνοικία, όπου ζούσαν και πολλοί Πορτορικανοί Μελέτησε τις λαϊκές θρησκείες και τους πολιτισμούς της Λατινικής Αμερικής με συχνές αναφορές στο πως είχαν πληγεί από την τεχνολογική και βιομηχανική πρόοδο αλλά και από τη γραφειοκρατικοποίηση της ζωής. Όπως για παράδειγμα  όταν διώκονταν οι γυναίκες στο Μεξικό επειδή ήθελαν να γεννήσουν τα παιδιά τους στο σπίτι και όχι στο νοσοκομείο ή όταν αποκλείονταν από κάθε εργασία οι ινδιάνοι επειδή δεν είχαν φοιτήσει σε επίσημο σχολείο.

Στο στόχαστρο του ήταν κυρίως το ιατρικό σύστημα στο βιβλίο του ΙΑΤΡΙΚΗ ΝΕΜΕΣΙΣ και εισάγει ένα δικό του όρο την “Ιατρογέννεση” για να ονομάσει όλες τις βλάβες που προκαλούνται από το κατεστημένο ιατρικό σύστημα όχι μόνο σαν ιατρικά λάθη αλλά κυρίως από “σωστές” – κατεστημένες πρακτικές όπως ακρωτηριασμοί, πτώση του επιπέδου υγείας λόγω θεραπείας, αναπηρίες,  αναμενόμενες παρενέργειες φαρμάκων κλπ.  Αναφέρθηκε επίσης και στην Ιατρική ως μηχανισμό κοινωνικού ελέγχου που κάνει τον άνθρωπο περισσότερο φρόνιμο και υπάκουο και τον καθιστά απασχολημένο με την αρρώστια του και εξαρτημένο.

Από τα μέσα της δεκαετίας του ’80,  έζησε με έναν όγκο, αρνούμενος να υποβληθεί σε ιατρικές θεραπείες από ένα ιατρογενές σύστημα που βρέθηκε στο στόχαστρό του και η στάση του αυτή ήταν απόλυτα συνεπής με όσα έγραφε: «…από τη στιγμή που ένας γιατρός περιθάλπει ανίατους αρρώστους, διαστρεβλώνει την τέχνη του: από μέσο την κάνει σκοπό… Το κόστος της θεραπείας έφτασε να φαίνεται ασήμαντο μπροστά στο κόστος της παράτασης μιας άρρωστης ζωής».

Περπάτησε με τα πόδια όλη την Λατινική Αμερική και γνώριζε έντεκα γλώσσες. Και πάλι συνεπής με όσα έγραφε αφού το αυτοκίνητο ως βασικό στοιχείο της ύστερης βιομηχανικής κοινωνίας μπήκε επίσης στο στόχαστρο αλλά όχι ως μέσον που παράγει καυσαέρια αλλά ως ένα μέσον που απαξιώνει τα πόδια του ανθρώπου και του αφαιρεί τη δυνατότητα να περπατήσει. Γνωστό έργο του “Στο σοσιαλισμό φθάνεις μόνο με ποδήλατο”.  Γιατί  για τον Ιλιτς το πρόβλημα δεν είναι μόνον η κρίση της φύσης (δηλαδή η υποβάθμιση του περιβάλλοντος) αλλά και η κοινωνική και ηθική κρίση. Με άλλα λόγια, δεν χάνεται μόνον το φυσικό περιβάλλον, αλλά μαζί με αυτό χάνονται και οι συνθήκες στις οποίες μπορούν να ευδοκιμήσουν η αγάπη για τον πλησίον και η προσωπική ευθύνη με ότι αυτό συνεπάγεται.

Ο λόγος του Ίλλιτς δεν είναι προσκολλημένος στο παρελθόν ούτε εμπεριέχει το στοιχείο της νοσταλγίας και του “ρομαντισμού”.  Η κριτική στη βιομηχανική κοινωνία και τους θεσμούς της δεν είναι ότι καταστρέφει το περιβάλλον και άλλα τετριμμένα που συνήθως λέγονται.  Αναφέρεται κυρίως στον αποκλεισμό, στο στιγματισμό ακόμα και στις διώξεις που μπορούν να υποστούν αυτοί που θα αρνηθούν να ενταχθούν στους θεσμούς της και να χρησιμοποιήσουν τα αγαθά της,  αλλά και στον αποκλεισμό και στιγματισμό όσων λόγω έλλειψης χρημάτων ή οποιονδήποτε άλλο λόγο αδυνατούν να έχουν πρόσβαση σε αυτή.

Αυτό το τελευταίο το βλέπουμε σήμερα στην Ελλάδα της κρίσης με τον όρο που επινόησε  ο Ίλλιτς για να περιγράψει και να αναλύσει το φαινόμενο.  Ο όρος είναι “εκσυγχρονισμένη φτώχεια”